Hatutan.com, (08 Jullu 2024), Díli-Polisia Nasionál Timor-Leste (PNTL) Munisípiu Díli detein ona eis-profesór kontratadu na’in-25 iha sela detensaun hafoin halo asaun pasifika  hasoru Ministra  Edukasaun, Dulce de Jesus, iha resintu Ministériu Edukasaun, Vila-verde Díli, Segunda (08/07/2024).

Lee Mós: Rezolusaun PN Kona-bá Kestaun Eis-Profesór Kontratadu 2023 Aprova ho Unanimidade

Membru PN husi Bankad FRETILIN ho PLP marka prezensa iha PNTL Munisípiu Díli hodi fó sira-nia solidariedade bá eis-profesór kontratadu sira ne’ebé polísia detein, Segunda (08/07/2024). Foto/Elio dos Santos da Costa

Polísia detein eis-profesór kontratadu sira-ne’e tanba konsidera viola regra demonstrasaun nian, katak sidadaun sé de’it mak bainhira halo aktu protestu ka demonstrasaun hasoru órgaun soberanu  tenke kumpre distánsia metru 100.

Maibé tanba demonstrasaun ne’ebé akontese ohin dadeer to’o meiudia hosi demonstratante sira ne’e, barak mak viola. Ho nune’e, Polisia hanesan ajente seguransa estadu no nasaun nian, ezekuta orden iha terrenu, foti eis-profesor kontratadu sira na’in-31 bá halo identifikasaun.

“Sim, loos duni, ohin, ita foti profesór kontratadu sira ne’e iha ministériu edukasaun Vila-verde, tanba viola regra distánsia manifestasaun nian metru 100. Tanba ne’e maka ohin ne’e ita foti sira hamutuk ema na’in-31, no depois identifikasaun, polísia detein  na’in-25,” Komandante PNTL Munisípiu Díli, Superintendente Xefe Polísia Orlando Gomes, informa bá Hatutan.com, iha via komunikasaun WhatsApp.

Profesór Simão dos Reis Freitas ne’ebé hetan mós detensaun, hato’o katak, durante ne’e nia hanorin iha Ensinu Báziku Filiál Santa Terezinha Quelicai, durante tinan ualu (8), hanorin ho voluntáriu de’it.

“Sein vensimentu, nein sentavu ida mós ha’u la hetan no to’o tinan ida foin daudauk 2023 ne’e mak, hetan rekoñesimentu hosi Ministériu Edukasaun, ha’u hetan kontratu iha momentu ne’ebá, depois ida-ne’e hotu, ministra foun sa’e, haree ami nia kontratu ne’e, nia hapara fila-fali. Depois, ami hetan hotu ona númeru PEMIS no PEROL, katak, ami ne’e sai ajente administrasaun públiku, ami la’ós kontratadu ka kazuál,”  Simão  dos Reis Freitas klarifika.

“Ami nia osan sira ne’e, ami pertense bá osan hosi orsamentu jerál estadu 2024 nian ne’e ka lae?. Ami nia orsamentu ida-ne’e, kanaliza bá fali iha ne’ebé. Ami hakarak hatene. Tanba ita-nia ulun-boot sira iha ne’e, ko’alia kona-bá kombate korrupsaun. Mais, ida ne’e kategoria ida kombate nian ka atu haburas. Ne’ebé, ami husu bá autoridade kompetente sira para haree mós bá nia problema hirak ne’e,” nia tenik.

Bankada Opozisaun Halo Solidariedade

Membru PN husi Bankada FRETILIN ho PLP fó solidariedade bá eis-profesór kontratadu sira ne’ebé polísia detein iha sela detensaun Polísia Munisípiu Díli. Foto/Elio dos Santos da Costa

Ho detensaun ne’ebé Polísia halo hasoru eis-profesor kontratadu sira ne’e, iha Segunda lokraik ne’e kedas, hale’u tuku 16:38, membru Parlamentu Nasionál (PN) liuhosi Bankada Opozisaun Frente Revolusionáriu Timor-Leste Independente (FRETILIN), ho Partidu Libertasaun Populár (PLP)  hakat bá komandu Polísia Caicoli, Díli, hodi fó sira-nia solidariedade.

“Ami mai haree dehan ema profesór sira dehan katak, tán sira halo manifestasaun, polísia kaer, lori mai iha ne’e, 72 oras. Koiza ke labele. Direitu  manifestasaun, ne’e direitu konstitusionál. Ema nia servisu ne’e, ne’e mós direitu konstitusionál  Artigu 50, pontu 3 dehan. Purtantu, dekretu-lei sira ne’ebé aprova-aprova ne’e, labele ninia efeitu ne’e prevalese fali iha konstituisaun nia leten ne’e, sala,” Deputadu David Dias Mandati hateten bá Jornalista sira iha resintu komandu PNTL Munisípiu Díli.

Deputadu Mandati hateten ema sira ne’e hanorin hela, karik iha lei ruma ka Dekretu-Lei ruma ne’ebé mak ohin loron mak atu aptova, labele iha efeitu bá sira. Efeitu ne’e bá oin. Ne’e mak bolu dehan katak, lei saida de’it, labele iha ninia efeitu retroativa.

Membru PN ne’e afirma atu ajente ka la ajente, sidadaun Timoroan ne’e iha direitu bá traballu no direitu ne’e bá traballu ne’e direitu konstitusionál. Ema sira ne’e iha ona traballu.

“Ita atu buka ema seluk seidauk iha traballu ne’e mak atu traballu tán, hasai tán fali ida ne’e-ne’e, kona-bá saida?,” deputadu Mandati kestiona.

Hatán kona-bá medida oinsá mak reprezenta povu iha atu halo bá oin, Mandati dehan, sira halo tiha ona rezolusaun para haree ema sira ne’e re-admite. La’ós atu hasai fali.

Eis-profesór kontratadu sira halo asaun hasoru Ministra Edukasaun, Dulce de Jesus iha resintu Ministériu Edukasaun, Díli, Segunda (08/07/2024). Foto/Tome da Silva

“Ministra Edukasaun  labele hanesan ne’e. Ita ne’e nasaun  ne’ebé mak foin sai hosi konflitu (post conflict). Ita hatene malu, sé mak sé. Ema sira ne’e, maioria, balu ohin tau sira-nian medalla veteranu nian mak mai. Balu patriota sira nian oan sira, Veteranu sira nian oan sira. Labele hanesan ne’e. Governu ne’e, primeiru-ministru, kuantu mais, nia komandante ein-xefe das Falintil, nia mak uluk komanda buat sira ne’e. Labele husik buat sira ne’e hanesan ne’e, ne’e sala,”  Mandati tenik.

Deputadu David Dias Ximenes “Mandati” kompromete atu akompaña nafatin prosesu kazu ne’ebé eis manorin-na’in sira ne’e hasoru, tanba tuir nian, deputadu sira barak mós uluk terus bá rai ne’e, hakarak rai ne’e la’o di’ak no justisa tenke bá ema hotu, la’os justisa ne’e bá grupu ida de’it.

Eis-profesór kontratadu hamutuk  1,715 kontinua ezije sira nia direitu ba Ministériu Edukasaun bazeia ba rezolusaun ne’ebe Parlamentu Nasional fó. Infelismente, iha fulan ida resin ona seidauk implementa hosi Ministra Edukasaun, Dulce de Jesus tanba ne’e mak iha loron 08 fulan-Jullu  2024 sira organiza malu bá iha Ministériu Edukasaun atu husu klarifikasaun no konfirmasaun ba rezolusaun ne’ebe mak aprova iha Parlamentu Nasional ne’e atu sira hatene bainhira mak Ministériu Edukasaun implementa.

“Ministériu Edukasaun rasik ho PNTL taka fali odamatan bá ami. Ami la menta tebes tanba ami la’óskriminozu. Ami mai atu halo konfirmasaun bá rezolusaun ne’e de’it se rezolusaun ne’e hanesan lasu ida ba ami atu oinsá mak Polísia kaptura hotu ami prontu ami aban bá oin ami entrega an ba iha sela ne’ebá,” Portavós eis-profesór kontratadu, Agustino Pinto hateten ba Hatutan.com iha resintu Parlamentu Nasional.

 Karta haruka ba ne’e iha loron 01 fulan-Jullu no mós haruka ba iha komandu jerál PNTL ho komandu Polísia  Munisípiu Díli katak eis-profesór kontratadu sira se ba halo konfirmasaun hodi husu ME bainhira mak atu ezekuta rezolusaun Parlamentu Nasional ne’e.

Polísia sira fó segurans bá asaun pasifika eis-profesór kontratadu sira iha resintu Ministériu Edukasaun, Díli. Foto/Tome da Silva

Bainhira eis-profesór kontratadu sira ne’e to’o iha resintu Ministériu Edukasaun nian, PNTL informa bele halo protestu maibé to’o tuku 13:30 Otl tenke hamamuk fatin ne’e maibé oras liu tia uitoan PNTL sira haruka  atu hamamuk ka sees hosi portaun ME nia oin, maibé sira lakohi sees maka Polísia kaptura tiha sira na’in-31.

Sira husu bá komisaun G-PN  tau atensaun sériu ba ida-ne’e no husu nafatin bá Parlamentu Nasional atu halo intervensaun imediatamente atu oinsá liberta profesór sira ne’ebé parte polísia detein.

Solusaun iha ona Parlamentu Nasionál foti bazeia bá artigu 92 Konstituisaun RDTL katak rezolve nune’e agora loloos Parlamentu mak husu Ministra Edukasaun rasik atu mai responde tanbasá ME to’o ohin loron la mai.

Profesór EBC paralelu Resibale II Laivai, Lautem, Bendito da Costa Soares nu’udár profesór kontratadu komesa tinan 2018 to’o agora hanorin dalen tetun inklui matéria ezame nasionál balun.  nia dehan rezolusaun iha Parlamentu Nasionál reprezenta povu nia lian, signifika membru Parlamentu Nasionál sira hotu-hotu aseita ba Profesór Kontratadu sira atu kontínua hanorin ka renova kontratu.

“Desde atu hapara tia ami nia kontratu ne’e iha loron 01 fulan-dezembru 2023, ami komesa halo asaun ida kontra ba Ministériu Edukasaun entaun ami kontra beibeik nia rezultadu mak foti iha Parlamentu Nasional ne’ebá nune’e deputadu sira iha ne’ebá deside katak profesór kontratadu ne’e tenke halo renovasaun bá kontratu, maibé to’o agora laiha solusaun,” Bendito da Costa Soares hateten.

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres/Lazaro Pereira Quefi